Powrót Gabriela Tarde’a

Ostatnio spędziłem trochę czasu przyglądając się internetowym zapisom sesji Swiatowego Forum Gospodarczego w Davos. Czegoś podobnego chyba jeszcze nie widziałem: ludzie, którzy faktycznie rządzą światem i nie mają pojęcia, co się wokół nich dzieje. Co wypowiedź odnosząca się do kryzysu, to tym większa bezradność. Rzeczywistość uciekła, a analityczna miałkość jest porażająca. „Time” radzi, by przypomnieć sobie Marksa. Oczywiście Marksa, krytyka kapitalizmu, a nie Marksa twórcy komunistycznej utopii. Pewno taka lektura by nie zaszkodziła. Jeszcze jednak lepiej zrobi lektura prac Gabriela Tarde’a, francuskiego socjologa i filozofa z końca XIX wieku.

Tarde był pierwszym myślicielem, który zrozumiał istotę innowacji i wyjaśnił mechanizmy procesów innnowacyjnych (to właśnie z prac Tarde’a czerpał Everett Rogers badając dyfuzję innowacji). W tej roli doskonale interpretuje współcześnie francuskiego badacza Maurizio Lazzaratto w znakomitej książce „Puissances de l’invention”. Teraz ukazała się praca Bruno Latoura i Vincenta Antonia Lepinaya „L’économie, science des intér?ts passionnés : Introduction ? l’anthropologie économique de Gabriel Tarde” . Autorzy przypominają w niej najważniejszą, od dawna nie wznawianą pracę Tarde’a, „Psychologie économique” (dostępna legalnie w Sieci wraz z wieloma innymi pracami Tarde’a).

Francuski myśliciel wykłada w swym dziele zupełnie odmienną od klasycznej i Marksowskiej teorię ekonomiczną, zwracając uwagę na produktywną rolę innowacji i rozmowy w kreowaniu wartości. Odrzuca on metafizyczne założenia tkwiące o podstaw liberalnych koncepcji rynku odwołujące się do pojęcia równowagi, do jakiej rzekomo ma prowadzić gra interesów zawiadywana „niewidzialną ręką”. Równowaga jest nieosiągalna (chyba, że po śmierci), a to za sprawą podstawowej własności rzeczywistości w ogóle: kreatywności i innowacyjności. Koncepcje Tarde’a, zdumiewające w epoce, kiedy w gospodarce dominowała produkcja fabryczna nabierają na nowo wigoru, gdy dominują niematerialne formy kreowania wartości. Tarde nie zajmuje się jednak de facto ekonomią, refleksja ekonomiczna jest rezultatem badań socjologicznych i antropologicznych. Wnioski, do jakich dochodzi analizując pojęcia opinii publicznej, włądzy, wartości, innowacji zaskakują świeżością, tak jakby nie były pisane 100 lat temu, lecz wczoraj.

Niewielka książeczka Latoura i Lepinaya doskonale wprowadza w bogatą myśl Tarde’a. Warto ją poznać w czasach, gdy na nowo trzeba opisać świat. Okazuje się bowiem, że dysponujemy bogatym zestawem narzędzi intelektualnych, które z różnych względów długo nie były używane. Czas je odkurzyć.