Pochwała posthumanizmu

Nie spodziewałem się, że wywołanie w poprzednim wpisie tekstu Janusza Majcherka „Specjaliści i manipulatorzy” tak bardzo zmobilizuje komentatorów. Dziękuję za wszystkie uwagi. Tu chciałbym odejść od praktycznego aspektu, jakim jest problem kształcenia i potrzeb kadrowych rynku pracy. Pozostać chciałbym natomiast przy kwestii sporu humanizm – pozytywizm (tak on został przynajmniej naszkicowany przez Janusza Majcherka). Niektórzy z komentatorów słuszne zauważyli, że to zupełnie anachroniczne podejście do problemu, które może jedynie reprezentować humanista nie mający pojęcia o istocie techniki i nauk przyrodniczych (ścisłych). Pytanie o tę istotę zawsze znajdowało się w centrum refleksji filozoficznej (można odwoływać się i do Greków, i bardziej współcześnie do Heideggera).

Rzecz w tym, że uważna refleksja nad istotą techniki, zwłaszcza w epoce informacji i rozwoju technik informacyjnych prowadzić musi do wniosku, do jakiego doszedł m.in. Heidegger w „Liście o humanizmie” z 1946 bodaj roku, a który świetnie zinterpretował Peter Sloterdijk u schyłku XX stulecia. Klasyczny humanizm, rozumiany jako kultura paidei oparta na lekturze odchodzi w niepamięć. Nie dlatego, że w niepamięć odchodzi zdolność czytania. Jak stwierdził ostatnio w wywiadzie dla „Magazine litteraire” Regis Debray, jeszcze nigdy człowiek nie czytał tak dużo, jak dzisiaj, w dobie internetu. Problem jednak w tym, że konstatacja obfitości tekstów odnosi się nie tylko do aspektu ilościowego, lecz także jakościowego. Współczesna kultura pisana jest nie tylko tekstami odwołującymi się do języka naturalnego, lecz także do innych języków i sposobów kodowania. Wystarczy zastanowić się nad kwestią interfejsu, który nie jest niczym innym niż wyrazem działania języka programistycznego. Ten „techniczny kod” należy w takim samym stopniu do świata techniki (determinuje funkcjonalność urządzenia), jak i do świata kultury (decyduje o estetyce komunikacji cyfrowej).

Zamiast przeciwstawiać sobie te dwa światy, lepiej uznać jak Lev Manovich, że dziś człowiek kulturalny powinien posługiwać się nie tylko językami naturalnymi, lecz także technicznymi. Tylko wówczas zyskuje pełną autonomię (tzn. może poddać krytycznej analizie to co np. robi z nami Google, Microsoft lub Linux). Anachroniczny humanista za cnotę stawiający nieznajomość świata techniki i jego języków traci zdolność krytycznej refleksji, która ma rzekomo być cechą odróżniającą humanistów od inżynierów. (Nie należy przy tym zapominać o językach biologii).

Niebawem w Warszawie (10 sierpnia) w Centrum Sztuki Współczesnej zostanie otwarta ciekawa wystawa będąca wynikiem rocznej współpracy między artystami i ludźmi nauki. Z jednej strony stanęli młodzi, awangardowi „ludzie sztuki”, jak Agnieszka Kurant, Oskar Dawicki, Janek Simon. Z drugiej strony naukę reprezentował prof. Andrzej Nowak, wybitny psycholog społeczny, który wiele lat temu  przekroczył granice silosu w którym tkwiła jego dyscyplina i otworzył się na dorobek nauk o złożoności. Razem zastanawiali się, co ich dzieli i co ich łączy. Jednym z rezultatów tych poszukiwań jest „Manifest nooawangardy”, czyli próba refleksji nad sztuką i twórczością w kontekście nauk o złożoności, a także w kontekście przemian społeczno-ekonomicznych, których efektem jest kapitalizm kognitywny (czyli gospodarka oparta na wiedzy). Tego typu poszukiwania wydają się znacznie ciekawsze, niż odgrzewanie dawno martwych sporów, które mogą jedynie rozpalać wyobraźnię ludzi tkwiących jeszcze ciągle nawet nie w XX, lecz XIX wieku.