Kongres Kultury Polskiej, dzień pierwszy

Wczoraj w Krakowie rozpoczął się Kongres Kultury Polskiej (pod tym adresem relacja na żywo), impreza dosyć zdumiewającą, bo nie do końca wiadomo, po co zorganizowana. Interpretacji jest wiele. Wielu dopatruje się w przedsięwzięciu manewru ministra kultury, który szykuje plan reform (złowieszczy kryptonim Plan Hausnera) i potrzebuje przygotować do tego grunt. Dla innych Kongres jest typowym spotkaniem establishmentu polskiej kultury – zebrał się po to, by lobbować za swoimi interesami.

Ciekawe jest zarówno to co się mówi podczas wystąpień plenarnych, to o czym się dyskutuje podczas seminariów specjalistycznych ale najciekawsze jest to, co się mówi w kuluarach i czego się nie mówi. A nie mówi się wielu rzeczy, bo w programie zabrakło miejsca dla wielu przejawów żywej kultury, która nie zmieściła się w horyzoncie postrzegania komitetu programowego kierowanego przez prof. Piotra Sztompkę. Nie ma niemal nic o organizacjach społecznych i nowych formach kultury dziejącej się poza oficjalnym obiegiem. Tematy kluczowe, jak kwestia praw autorskich zostały opanowane przez kartel organizacji zbiorowego zarządzania. Biedny Jarek Lipszyc, który miał wprowadzenie do dyskusji w panelu o prawach został rozjechany, a jego egzekucja przypominała „ustawkę”, jakby wszystko było z góry zaplanowane.

Absolutnym hitem wczorajszego dnia okazał się Leszek Balcerowicz, otrząsnął z garnituru naftalinę i walnął mowę, po której wszystkim opadły szczęki. Niezmienność przemyśleń Balcerowicza przypomina swoją trwałością stałość południka z Greenwich. Korzyść z jego wykładu była jednak taka, że wywołała reakcję obronną w postaci świetnego wystąpienia Waldemara Dąbrowskiego, a potem Andrzeja Mencwela. Andrzej Mencwel poprosił m.in. Leszka Balcerowicza, żeby przestał sobie wycierać usta pojęciem socjalizmu i nie utożsamiał go z formacją, jaką był PRL. Limanowski, Brzozowski, Abramowski to tylko kilka nazwisk, które pokazują, że bez tradycji socjalistycznej nie sposób zrozumieć polskiej historii przełomu XIX i XX wieku, a potem fenomenu Solidarności.

Poniżej zamieszczam, jako jeden z sygnatariuszy, list otwarty przeciwko komercjalizacji kultury (lista sygnatariusz na stronie „Krytyki Politycznej„):

Jako uczestnicy Kongresu Kultury Polskiej w Krakowie pragniemy wyrazić  swoje głębokie zaniepokojenie postępującą komercjalizacją  instytucji kultury oraz degeneracją mediów publicznych. Obecny system finansowania kultury i mediów, w którym poważny udział mają środki publiczne, z pewnością wymaga modyfikacji i usprawnień. Jednak metodą uzdrawiania go nie może być wprowadzanie instrumentów wolnego rynku jako niemal wyłącznych regulatorów życia kulturalnego w kraju. Wiele dyskusji publicznych, przedsięwzięć artystycznych, projektów muzycznych, teatralnych i filmowych nigdy nie powstałoby bez udziału środków publicznych. Komercjalizacja instytucji kultury i mediów publicznych uniemożliwia długofalowe planowanie działalności oraz uzależnia je od doraźnego zapotrzebowania ze strony rynku.

Wszelką działalność publiczną należy oceniać pod kątem gospodarności. Jednak w obszarze kultury nie służy jej komercjalizacja, ale stworzenie lub wzmocnienie autonomicznych instytucji???  złożonych z najwybitniejszych twórców i animatorów życia kulturalnego. Polityka kulturalna państwa nie może polegać na zrzucaniu odpowiedzialności na sektor prywatny albo pozarządowy. Państwo powinno aktywnie współpracować z instytucjami kultury.

Szczególną opieką państwa powinny być otoczone nowocześnie zorganizowane instytucje kulturalne, które udowodniły, że potrafią funkcjonować w nowej rzeczywistości. Takie instytucje jak Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, Stowarzyszenie im. Stanisława Brzozowskiego, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, Nowy Teatr w Warszawie???to tylko jedne z wielu, które powstały jako spontaniczne działania oddolnych środowisk, a następnie zostały dostrzeżone i wsparte przez państwo.

Kultura to dobro wspólne, a nie tylko obszar partykularnych interesów środowisk twórczych czy podmiotów komercyjnych zarabiających na kulturze. Kultury nie wolno traktować jak towaru.