Władza kobiet

„The Economist” zaczął rok od stwierdzenia, że wchodzimy w apogeum trwającej od kilku dekad rewolucji – po angielsku „empowerment of women”, czyli systematycznie rosnące znaczenie kobiet. Kryterium kluczowym dla „Economista” jest wzrost udziału kobiet na rynku pracy, w 2010 r. zbliży się on w krajach rozwiniętych do połowy, w niektórych, jak Stany Zjednoczone ma połowę przekroczyć. Co ważniejsze, od dłuższego czasu utrzymuje się korzystniejsza dla kobiet dynamika – globalnie na jedno miejsce pracy zajęte przez mężczyzn dwa obsadzają kobiety. W Unii Europejskiej, na 8 mln nowych miejsc pracy powstałych od 2000 r. 6 mln zajęły kobiety.

Co ważniejsze, kobiety zaczynają dominować w zawodach wymagających wysokich kwalifikacji. W USA zatrudnienie kobiet w kategorii „professionals” osiągnęło już 51 proc. Od dawna już także kobiety dominują jeśli chodzi o aspiracje edukacyjne: 60 proc. dyplomów uczelni wyższych w Europie i USA zdobywają kobiety, podobnie jest w krajach takich jak Iran i Turcja. Kryzys ujawnił, że gospodarki krajów rozwiniętych coraz mniej potrzebują mężczyzn (czy raczej tzw. „męskich” kompetencji), na cztery osoby tracące pracę w USA trzy były mężczyznami. Z kolei jeśli chodzi o przyszłość amerykańskiego Bureau of Labour Statististics stwierdza, że kobiety będą zajmować dwie trzecie miejsc pracy w 10 z 15 kategorii zawodowych notujących najszybszy rozwój. W końcu w 2011 USA przewaga kobiet studiujących na uniwersytetach nad mężczyznami osiągnie 2,6 mln.

Niedawno opisywałem w „Makroskopie” raport OECD dotyczący innowacyjności (?OECD Science, Technology and Industry Scoreboard 2009?). Wynika z niego wyraźnie, że w krajach takich jak Polska, Słowacja czy Turcja kobiety dominują w kategorii „Human Resources in Science and Technology” (kobiety stanowią ok. 60 proc. kadry naukowej w Polsce). Dane OECD, podobnie jak analiza „The Economist” potwierdzają to, co kilka miesięcy temu napisała na łamach „Foreign Policy” Reihan Salam wieszcząc „koniec macho”. Jej artykuł (omawiałem go w „Antymatriksie”) wzbudził szeroką dyskusję, również wśród czytelników tego bloga.

„Economist” słusznie zwraca uwagę, że wzrost i w końcu dominacja kobiet na nowoczesnym rynku pracy będzie miała daleko idące konsekwencje nie tylko ekonomiczne, lecz także społeczne, kulturowe i polityczne. Póki co nie widać przewagi kobiet w strukturach władzy, jak jednak prognozuje Alain Tourraine w fundamentalnym opracowaniu „Le monde des femmes”, nadejdzie ona nieuchronnie. Emancypacja ekonomiczna kobiet łamie utrwaloną przez tysiące lat konstrukcję społeczeństw ludzkich, w których zasadniczą linie podziału i porządku społecznego wyznaczała pleć. Pisze o tym francuski antropolog Maurice Godelier w książce „Au fondement des sociétés humaines : ce que nous apprend l’anthropologie”:

seksualność we wszystkich tych społeczeństwach oddana była na usługi wielu rzeczywistości (ekonomicznej, politycznej), które nie mają bezpośrednio nic wspólnego z seksem i płciowością. U Baruyów fakt, że jest się kobietą, a nie mężczyzną oznacza, że nie dziedziczy się ziemi, nie ma się prawa do noszenia broni, nie ma się dostępu do obiektów sakralnych i znajduje się w stanie niezdolności społecznej, materialnej, psychicznej, symbolicznej, bez możliwości reprezentowania społeczności jako ?całości? i określania, co jest dobre dla wszystkich. Podporządkowanie osobiste, indywidualne i kolektywne kobiet mężczyznom, jednej płci drugiej jest wyrazem generalnego podporządkowania jednej ze sfer życia, seksualności w dwóch postaciach ? seksualności-pożądania i seksualności-reprodukcji potrzebom reprodukcji innych relacji społecznych, relacji ekonomicznych, politycznych i pozostałych.

Mężczyźni władzy jednak łatwo nie oddadzą, doskonałym tego dowodem sprawa sprzed kilku tygodni wywołana protestem prof. Małgorzaty Kossut, która sprzeciwiła się, że na liście 23 uczonych zaproszonych do udziału w PAN jako członkowie-korespondenci znalazła się tylko jedna kobieta. Cóż, wbrew ogólnej statystyce polskiej nauki w jej strukturach dominują mężczyźni (z chlubnym wyjątkiem ministerstwa nauki). W powołanej przed kilkoma tygodniami Społecznej Radzie Narodowego Programu Redukcji Emisji Gazów Cieplarnianych nie ma chyba ani jednej kobiety, a ceremonia wręczenia nominacji przypominała konklawe. Zamiast jednak tkwić w przekonaniu, że tak będzie zawsze lepiej jednak przyglądać się globalnym trendom, zarówno tym z krajów bardziej rozwiniętych, jak i tych, na które patrzymy raczej z wyższością. Turcja, kraj tradycyjnie muzułmański może pochwalić się najmniejszymi dysproporcjami płacowymi między mężczyznami i kobietami na stanowiskach naukowo-badawczych. Obecną irańską rewolucję napędza w dużej mierze gniew świetnie wykształconych, lecz dyskryminowanych kobiet.

Polskie kobiety miałyby również wiele powodów do gniewu. Zamiast czekać na jego ewentualny wybuch, o wiele lepiej byłoby wprowadzić do życia publicznego zasadę parytetu. To żadna łaska, to zwykły rozsądek podpowiadający, że marnujemy w Polsce olbrzymi potencjał. To typowy przykład, by użyć języka ekonomicznego  wielkiego „market failure”: wbrew teorii wolny rynek demokracji nie alokuje zasobów w sposób optymalny, prowadząc do ich suboptymalnego ze społecznego i osobistego punktu widzenia wykorzystania. Zasada parytetu to najlepszy sposób na złagodzenie tej niedoskonałości, czego dobrze dowodzi przykład krajów skandynawskich.