YouTube: rewolucja czy biznes?

W dzisiejszej „Wyborczej” tekst analizujący, jak YouTube zmienił w ciągu pięciu lat swego istnienia kulturę.

Fani YouTube uważają, że pojawienie się tej witryny w internecie utorowało drogę prawdziwej demokratyzacji kultury oraz pełnej wolności słowa. – Przedtem małe grono producentów decydowało, co zobaczą w kinie czy telewizji miliony odbiorców – mówi „Gazecie” Henry Jenkins, profesor komunikacji społecznej na Uniwersytecie Południowej Kalifornii w Los Angeles. – Dzięki YouTube proporcje się odwróciły. Każdy użytkownik – amator, zawodowiec, przedstawiciel kościoła, partii czy organizacji praw człowieka – może podzielić się swoimi klipami z innymi.

Ten cytat to jedynie stwierdzenie faktu pewnej zmiany, jakie są jednak jej konsekwencje? Czy umożliwiona przez YouTube (i podobne serwisy) demokratyzacja kultury zmieniła kulturę na lepsze, czy przeciwnie – prowadzi do jej zniszczenia, jak wieszczy Andrew Keen przywoływany w tej samej „Wyborczej” przez Wojtka Orlińskiego. Orliński podchozi do YouTube sceptycznie, jak Keen pokazując że zasada działania kultury jako sfery, gzi obowiązują hierarchie wartości, ni zmieniła się. Ciągle źródłem prawdziwych informacji są instytucje wydawnicze, a nie anonimowi amatorzy-filmowcy. Nie zmienia tego faktu, wręcz go potwierdzają takie przypadki, jak rewolucja w Iranie. Amatorskie relacje z jednej strony przełamywały blokadę informacyjną, jednocześnie jednak wprowadzały chaos informacyjny(świetnie zresztą wykorzystywany przez  reżimowe służby).

Czy więc YouTube jest zjawiskiem bez znaczenia, być może nawet dla kultury szkodliwym. Ocena zależy od tego, jak się rozumie pracę kultury i pracę mediów w konstruowaniu przestrzeni kultury. Akurat w chwili, gdy YouTube wchodził na rynek i nikt jeszcze nie wiedział, jakie osiągnie efekty, zaczynałem seminarium poświęcone nowym mediom w Centrum Nauk Społecznych PAN. Największym wówczas problemem dla prowadzącego zajęcia był dostęp do materiałów ilustracyjnych. Tylko nieliczne ośrodki badawcze lub instytucje kultury oferowały w Sieci takie materiały. Dziś za pośrednictwem YouTube i innych serwisów: Viemo, iTunes, etc. mam dostęp do nieograniczonego wręcz zasobu treści markowych, firmowanych rzez najlepsze uczelnie i także do treści offowych, amatorskich lub niszowych. Mam po prostu wybór, w YouTube mogę posłuchać zarówno chwalącego ten serwis Jenkinsa, jak i sceptyka Keena.

Demokratyzacja dostępu stała się więc niezaprzeczalnym faktem. Oczywiście, w ślad za tym idą inne konsekwencje – duże zasoby treści, często najwyższej jakości merytorycznej (a coraz częściej, i technicznej) zabierają czas widzów, którzy w innej sytuacji być może zapłaciliby za treść kupując np. bilet do kina. To założenie nieco na wyrost, jeśli już komuś YouTube zabiera widownię, to bezsensownej telewizji. Mimo to producenci profesjonalni, walczący o najcenniejsze dobro na rynku – uwagę odbiorców, muszą się bardziej starać. Mimo więc YouTube’a ciągle mamy doskonałe kino, przyciągające uwagę zarówno doskonałością techniczną, jak Avatar i pomysłowością formalną, jak Heart Locker.

Ba, by użyć języka Grega Urbana, antropologa z Minnesota University, YouTube stał się nie tylko częścią kultury, lecz także ważnym elementem metakultury. W YouTube kultura tworzy opowieść o samej sobie, uczestnicy takich serwisów nie tylko zajmując się wrzucaniem i oglądaniem klipów, lecz tworzą olbrzymią przestrzeń krytyki kultury, która działa na samą kulturę przez formułowanie gustów, opinii, popytu. Warto poczytać badania „Młodzi i media”, by zrozumieć że stawką nie jest spór stara, dobra kultura oparta na starych instytucjach przeciwko cyfrowemu maoizmowi. Kultura zawsze była przestrzenią życia, sporu, kiedy nią być przestawała, zamieniała się w martwą kulturę akademicką. Mogę tylko odesłać do swojego tekstu w „Przeglądzie Powszechnym”, gdzie przekonuję, że kultura jeszcze nigdy nie miała się równie dobrze.

Jeśli krytykować YouTube, to za co innego – np. za praktyki cenzorskie, które są możliwe dlatego jedynie, że za YouTube stoi olbrzymia korporacja i złudzeniem byłoby sądzić, że YouTube stworzyło coś w rodzaju nowej agory. Tyle ma on wspólnego z przestrzenią publiczną, co np. rynek odtworzony w łódzkiej Manufakturze, centrum handlowym powstałym na terenie fabryk Poznańskiego.