Pingwin i Lewiatan, czyli potęga bezinteresownej współpracy

Yochai Benkler znany jest z dzieła „The Wealth of Networks”, które szczęśliwie ukazało się także po polsku jako „Bogactwo sieci” nakładem nieodżałowanych Wydawnictw Akademickich i Profesjonalnych. W dziele tym Benkler dociekał, dlaczego jest możliwe to, co jeszcze dekadę temu wydawało się niemożliwe, a więc produkcja oparta na bezinteresownej współpracy.

Teraz Benkler popełnił książeczkę znacznie bardziej popularną na ten sam temat, o wdzięcznym tytule „Penguin and the Leviathan„. Powtarza w niej argumenty z „Bogactwa” i pokazuje, że bezinteresowna współpraca nie tylko nie jest wbrew naturze, lecz jak wynika z najnowszych wyników badań ewolucjonistów, neurofizjologów, antropologów, bezinteresowność i altruizm są cechami należącymi do naszego naturalnego wyposażenia, natomiast zarówno koncepcje Hobbesa, jak i Smitha z książki o bogactwie narodów są wypadkiem w intelektualnej pracy. To znaczy nie jesteśmy z natury egoistami dążącymi do maksymalizacji własnej korzyści.

Benkler przytacza mnóstwo przykładów zarówno z życia, jak i literatury naukowej, choć i tak zapewne nie przekona zwolenników doktryn dowodzących, że źródłem wszelkiego postępu jest konkurencja i bodźce ekonomiczne odwołujące się do żądzy bogacenia się. Co ważne, Benkler odrzuca zarówno skrajny indywidualizm, jak i kolektywizm, tzn. przeciwstawia się wizji świata, w której rządzi albo Lewiatan, albo niewidzialna ręka rynku. Możliwe jest trzecie wyjście, współpraca oparta na solidarności i empatii.

Książka Benklera wpisuje się doskonale w nurt refleksji o coraz większym znaczeniu. W ostatnim czasie pojawiło się wiele książek o altruizmie i współpracy. Najciekawsze, jakie wpadły mi w ręce to „Supercooperators” Martina Nowaka, jednego z najwybitniejszych biologów matematycznych. Z obliczeń wychodzi mu, że altruizm i współpraca to najkorzystniejsze strategie przetrwania. Dalej, „The Price of Altruism” , doskonała biografia Charlesa Price’a. Do tego można dodać cały wysyp książek francuskich, jak „Theorie anti-utilitariste de l’action” Alaina Caille. Oczywiście, cały dorobek Elinor Ostrom, ekonomicznej noblistki z 2009 r. to też wielkie dzieło pokazujące, że ład oparty na współpracy, poza rynkiem i państwem jest możliwy, a często prowadzi do najlepszych efektów. Warto w końcu przypomnieć nieśmiertelną „Pomoc wzajemną” Piotra Kropotkina sprzed ponad 100 lat. Chętnych odsyłam też do tekstu, jaki napisałem w „Polityce” jakiś czas temu, „Śmierć człowieka ekonomicznego”.