Francja – pomruk atomu

Wczorajsze wieści o wybuchu we francuskiej elektrowni atomowej (potem okazało się, że incydent miał miejsce w zakładzie przetwarzania odpadów nuklearnych) dolały paliwa do dyskusji o energetyce jądrowej, która nabrała wigoru po katastrofie w japońskiej Fukushimie. Eva Joly, kandydatka Zielonych w wyborach prezydenckich we Francji uznała, że wystarczy już dowodów na to, że rozwijanie programów jądrowych to zbyt niebezpieczna zabawa. No właśnie, jak bardzo?

Zwolennicy atomu przekonują, że licząc liczbą realnych ofiar śmiertelnych, energetyka jądrowa jest najbezpieczniejszym sposobem wytwarzania prądu. Tej logice przeciwstawili się w czerwcu b.r. Bernard Laponche (fizyk jądrowy) i Benjamin Dessus (nżynier i ekonomista), próbując wyliczyć prawdopodobieństwo kolejnej poważnej awarii. Stwierdzili, że dotychczasowa historia energetyki jądrowej pozwala skorygować szacunki teoretyczne, mówiące że prawdopodobieństwo poważnej awarii (czyli takiej, kiedy dochodzi do uszkodzenia reaktora) to jeden incydent na 100 tys. reaktoro-lat, a awarii poważnej, w której dochodzi do utraty kontroli nad reaktorem i wycieku radioaktywnego to jeden incydent na milion reaktoro-lat.

Autorom artykułu wychodzi, że uwzględniając wypadki, jakie miały miejsce na świecie i uwzględniając liczbę działających reaktorów, trzeba uznać, że prawdopodobieństwo poważnej awarii z wyciekiem wynosi dla Francji ok. 50% w czasie życia obecnych reaktorów, a dla całej Europy jest więcej niż pewne. Obliczenia Francuzów wywołały ostrą krytykę, z różnych względów. Po pierwsze dlatego, że porównuje nieporównywalne: żaden z reaktorów francuskich nie jest wystawiony na podobne zagrożenie, jak w Czarnobylu (słaba technologia plus głupota) lub Fukushimie.

Laponche i Dessus przyznając, że można się spierać o dokładne szacunki. Tak czy inaczej jednak dotychczasowe katastrofy są wynikiem nałożenia się kilku czynników, z których każdy z osobna ma większe prawdopodobieństwo zaistnienia, a kiedy dojdzie do ich kumulacji, znowu mało prawdopodobnej, lecz nie niemożliwej, dochodzi do katastrofy.

Eksperci nuklearni przekonują, że pilnie uczą się nie tylko na błędach i nowe konstrukcje reaktorów odporne są nawet na głupotę operatorów, a także na czynniki wynikające ze złożoności systemu technicznego. Czy jednak aby na pewno kontrolują siłami, które stoją ponad ich ekspercką kompetencją, czyli złożonością systemu społecznego, w którym realizowane są takie projekty, jak energetyka jądrowa.

Doskonale problem ilustrują Chiny, gdzie optymistyczny model technologicznej modernizacji załamał się po ostatniej katastrofie szybkiego pociągu. Do katastrofy doszło ze względu na słabość ludzkiej części systemu: wszyscy wiedzieli, jak powinna być skonstruowana linia, żeby pociąg mógł jechać bezpiecznie. Po drodze jednak pojawiła się korupcja i podobne czynniki, które umożliwiły niedbalstwo i obniżenie norm. Doszło do katastrofy.

Budowa chińskich elektrowni atomowych budzi podobne wątpliwości, Chińczycy chcą budować szybko (największy atomowy plac budowy), niekoniecznie stosując najbezpieczniejsze i najdroższe technologie. Nawet jednak, gdyby je zastosowali, czy odpowiednio kontrolują ludzką częścią systemu? To pytanie zresztą nie tylko do Chin, Fukushima także ujawniła słabości „elementu ludzkiego”.

Energetyka jądrowa, podobnie jak inne złożone systemy techniczne wymykają się ze względu na swą skalę złożoności (wynikającej w dużej mierze z udziału ludzi w takim systemie) pełnej eksperckiej kontroli. Zieloni nie mają wątpliwości, że z tego właśnie względu należy zrezygnować z atomu i przejść, jak przekonuje Corinne Lepage, była minister środowiska we Francji w książce „La verite sur le nucleaire. Le choix interdit” do społeczeństwa postnuklearnego.

Nawet jeśli to realne, będzie trwało latami – w tym czasie potrzebne jest zwiększenie transparentności sektora energetyki jądrowej i uspołecznienie kontroli. Eksperci udowodnili, że wiedzą wiele i ich wiedza jest bezcenna. Nie wiedzą jednak wszystkiego, a ta niewiedza jest zbyt niebezpieczna.