Łódź, Regionalny Kongres Kultury

Łódzki Kongres Kultury okazał się wydarzeniem bardzo potrzebnym, choć przed jego rozpoczęciem nie było wiadomo, z jakim spotka się zainteresowaniem, jaka będzie temperatura rozmów, poszły nawet słuchy, że również władze miasta podchodzą do przedsięwzięcia z rezerwą. Cóż, Łódź jest na polskiej mapie miastem szczególnym. Druga co do wielkości w naszym kraju metropolia w wyniku transformacyjnych procesów straciła swoją pozycję, przemysł włókienniczy się posypał, nastąpiła depopulacja i miasto musiało ustąpić swe drugie miejsce Krakowowi. Jak znaleźć miejsce w nowej rzeczywistości? Przygoda z Dellem pokazała, jak ulotna jest łaska globalnego kapitału. Centra BPO dają zatrudnienie części absolwentów wyższych uczelni, podobnie jak montownie AGD robotnikom. To jednak ciągle zbyt mało, by stworzyć perspektywy młodym ludziom.

Jednocześnie miasto jest obszarem eksperymentów urbanistycznych, które wgryzają się w skomplikowaną tkankę społeczną i zmieniają rzeczywistość: Manufaktura w dawnej fabryce Poznańskich przekierowało cały ruch, odsysając energię z Piotrkowskiej. Teraz zaś trwa gigantyczna inwestycja na terenie dworca Łódź Fabryczna  i elektrociepłowni, w wyniku której powstanie praktycznie nowe centrum. Inwestycje te sąsiadują przez płot z podupadającą substancją poprzemysłowego miasta, które walczy, by nie skończyć jak Detroit – jeszcze 50 lat temu najbogatsze miasto świata (tak twierdzą Amerykanie), dziś jest wielką ruiną.

Jednym z tematów Kongresu było pytanie o rolę kultury i przemysłów kreatywnych w rozwoju miasta. Strategia marki miasta właśnie opiera się na wizerunku Łodzi, jako Centrum Przemysłów Kreatywnych. Cóż, nad polskimi miastami krąży nieszczęsne widmo Richarda Floridy i anglosaskich promotorów poprzemysłowej transformacji, którzy kulturę i kreatywność jako źródło rozwoju gospodarczego odmieniają (a raczej odmieniali) na wszystkie możliwe przypadki. Występując w dyskusji na temat przemysłów kreatywnych, przypomniałem nieśmiało, że jest to koncepcja będąca częścią większego projektu postindustrialnej restrukturyzacji. Projektu składającego się z wielu składowych, m.in. ideologicznej, czyli neoliberalnej. Podstawą tej ideologii jest przekonanie, że zasobami zarządza się najefektywniej, jeśli znajdują się one w rękach prywatnych, a alokacji środków decyduje rynek. Tak ma być w odniesieniu do wszystkich zasobów, z kulturą włącznie. Sprywatyzowana kultura wystawiona na rynek staje się podstawą przemysłów kreatywnych, artyści zamieniają w przypadku najlepszym w przedsiębiorców kreatywnych, gorszym – w robotników kultury, w najgorszym – prekariuszy bez zatrudnienia.

Jeśli dziś patrzeć na efekty rozwoju przemysłów kreatywnych w tym właśnie modelu, to efekty są takie sobie. Po kryzysie 2008 r. zarówno w Wielkiej Brytanii, jak i choćby w Północnej Nadrenii-Westfalii (ten land także postawił na rozwój przemysłów kreatywnych) mówi się o konieczności neoindustrializacji. Cóż, przemysły kultury żeby miały sens, muszą mieć odbiorców: firmy realnej gospodarki zamawiające projektowanie i reklamę, burżuazję kupującą dzieła sztuki, kompetentną i zamożną wystarczająco społeczność, gotową kupować bilety do teatrów, muzeów i kin oraz uczestniczyć w komercyjnym i nie-komercyjnym życiu kulturalnym. Inaczej mówiąc, rozwój przemysłów kultury nie może być sposobem na prywatyzację kultury, nie może być też pomysłem zastępczym na kryzys gospodarczy. Przemysły kultury mają szansę rozwinąć się, gdy zaistnieje na nie popyt i najlepszą formą ich promocji jest właśnie stymulowanie popytu: edukacja kulturalna i rozwój publicznej sfery kultury oraz stymulowanie rozwoju gospodarczego (co niestety jest znacznie trudniejsze). Odpowiednio przemyślana polityka kulturalna i edukacja mogą, czy wręcz stają się warunkiem rozwoju, choćby dlatego, że sprzyjają choćby kreatywności i innowacyjności.

Świetnie, że Kongres w Łodzi się odbył, bo stał się okazją do wyjaśnienia wielu nieporozumień, dotyczących nie tylko przemysłów kreatywnych, lecz także funkcjonowania instytucji kultury, pomysłów władz na miasto (zarząd miasta stawił się komplecie, z prezydent Hanną Zdanowską na czele). Życzę Łodzi i łodzianom, by jak najszybciej znaleźli dobry pomysł na miasto, bo ma ciągle duży potencjał, który rozprasza się jednak wobec niemożliwości wypracowania rozsądnej strategii.