Bydgoszcz. Długa rozmowa o mieście, kulturze i obywatelskim zaangażowaniu

Piątek upłynął w Bydgoszczy, na wyjazdowym seminarium „Kultura i rozwój”. Przyjechali na nie przedstawiciele Lublina, Poznania, Katowic, Lodzi, Warszawy, Gdańska, Krakowa. Dlaczego do Bydgoszczy? Bo tu już we wrześniu odbył się Kongres Kultury, zakończony ustaleniem, że do końca listopada w mieście zostanie podpisany Bydgoski Pakt dla Kultury. I rzeczywiście, jest taka szansa, że w tym tygodniu zapowiedzi się zrealizują.

Pretekstem do spotkania była rozmowa o społecznej energii, jaką wyzwoliły różne inicjatywy w obszarze kultury podejmowane w polskich miastach. Najważniejszym mobilizatorem stały się starania o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury. Z definicji rywalizację mogło wygrać tylko jedno miasto (tytuł przypadł Wrocławiowi). We wszystkich jednak 11 miastach startujących w wyścigu uruchomiona została bardzo duża aktywność, często nie tylko środowisk związanych zawodowo z kulturą ale i szerszych grup społecznych.

Kultura stała się ie tylko tematem samym dla siebie, lecz pretekstem do rozmowy o mieście, jego rozwoju, partycypacji społecznej w zarządzaniu miastem, o przestrzeni publicznej i jej jakości. Spotkanie w Bydgoszczy pokazało, że dla wszystkich miast ubiegających się o tytuł ESK była traumą. Mimo świadomości ryzyka porażki nikt nie miał prawdziwego planu B. Miasta takie, jak Bydgoszcz, które odpadły w I turze miały ięcej czasu „na pozbieranie się” i zagospodarowanie energii. To właśnie dlatego w Bydgoszczy na „gruzach” ESK został zorganizowany Kongres i trwa dalsza praca. Co ważniejsze, sposób debaty o kulturze w mieście stał się wzorcem do angażowania społeczeństwa w inne ważne dla miasta sprawy.

W trakcie długiego, trwającego blisko 6 godzin seminarium rozmawialiśmy o doświadczeniach kolejnych ośrodków, szukając zarówno podobieństw, jak i różnic. Wiadomo, że każde miasto jest inne, problemy Poznania są inne, niż Lodzi. Niemniej jednak, wyraźnie było wiele wspólnych wyzwań.

Po pierwsze, kwestia reprezentacji – energia społeczna o której tu mówimy nie ma konkretnego wyrazu w postaci instytucji, raczej przypomina pozbawiony instytucjonalizacji ruch społeczny. To oczywiście rodzi pytanie, jakie jego uczestnicy mają prawo do wypowiadania się w sprawach całej społeczności? Rzeczywiście, legitymizacja takich działań nie jest jednoznaczna. Można ją jednak wywieść z samej istoty demokracji, która daje prawo do zaangażowania w sprawy publiczne wszystkim obywatelom. Legitymacją dodatkową jest powód ich zaangażowania – jeśli zabiegają o jakość przestrzeni publicznej i działają w imieniu interesu publicznego, a nie interesów branżowych (np. walcząc partykularnie o podniesienie uposażeń dla jakiejś grupy zawodowej), to dodatkowych uzasadnień nie potrzeba.

Oczywiście, powstaje pytanie o definicję interesu publicznego – wszak w jego imieniu działa (w domniemaniu) legalnie wybrana władza publiczna, prezydent miasta i rada. To fakt, zakładając że obie strony działają w tym samym celu, wspólna dyskusja umożliwia określenie priorytetów, a społeczne zaangażowanie z kolei może pomóc władzy publicznej w realizacji swoich zadań.

Oczywiście, tak jest w świecie idealnym, bo jak przytomnie zauważyli uczestnicy spotkania, zagrożeniem jest to, że władza potrafi umiejętnie rozgrywać społeczne zaangażowanie dla realizacji własnych politycznych celów, związanych czasem bardziej z interesem partyjnym, niż publicznym. Ryzyko partykularyzmu  jest więc z obu stron, najlepszym sposobem na jego zmniejszenie jest rozmowa wspierana przez wiedzę.

Kwestia wiedzy o tym, co w konkretnej społeczności się dzieje, nie tylko w wymiarze kulturowym, lecz także gospodarczym, społecznym, demograficznym jest kluczowa, by racjonalnie dyskutować o jej rozwoju. Okazuje się jednak, że bardzo mało wiemy o współczesnym polskim społeczeństwie, zwłaszcza gdy chcemy uzyskać obraz o dużej rozdzielczości, opisujące społeczności poszczególnych dzielnic w mieście. Odpowiedzią na ten mankament mają być Obserwatoria kultury powstające w polskich miastach.

W końcu doszliśmy też do wniosku, że potrzebna jest stała platforma wymiany wiedzy i informacji między różnymi miejskimi ruchami, tak żeby dorobek poszczególnych ośrodków był dostępny dla wszystkich. Doskonałe, choć wyczerpujące ze względu na swą intensywność spotkanie. Chętnych zapraszam do obejrzenia zarejestrowanego materiału wideo.