Plagiat: skandal czy duch czasów?

Adam Leszczyński na łamach „Wyborczej” opisuje dwa spektakularne przypadki plagiatów popełnionych przez luminarzy polskiej humanistyki (tekstu nie ma jeszcze w Sieci). Polska nie jest wcale taka wyjątkowa, o czym świadczą przygody ministra obrony Niemiec. Plagiat musi być na tyle istotnym zjawiskiem w Niemczech, że za temat zabrał się Peter Sloterdijk. Akurat jego esej na temat plagiatu ukazał się we wczorajszym  „Le Monde”, doskonale wkomponowując się w dyskusję, jaką podejmuje Leszczyński. Na Sloterdijka można liczyć, rzeczywiście cale myślenie o plagiacie wywraca do góry. Jego zdaniem cały problem polega na głębokiej zmianie kultury akademickiej. Humanistyka polega na produkcji tekstów, które z kolei tworzą instytucje – dyskursy. Dotychczas istotnym założeniem tej roboty było istnienia czytelnika. Czasy jednak się zmieniły, dziś pisze się teksty akademickie z przekonaniem, że nikt ich nigdy nie przeczyta. Sloterdijk twierdzi, że 98-99 proc. akademickiej produkcji tekstowej redagowane jest ze świadomością, że nikt do niej nie zajrzy.

Dans la perspective de la situation universitaire, les analyses subtiles des esthéticiens de la réception font l’effet de réminiscences d’un tr?s lointain Age d’or de la lecture o? chaque texte était presque encore un „billet doux”. Aucun universitaire ne le niera : il est temps de compléter la théorie du lecteur implicite par celle du non-lecteur implicite. On devrait avoir ? peu pr?s rendu compte de la situation en partant de l’idée qu’entre 98 % et 99 % de toutes les productions de textes issues de l’université sont rédigées dans l’attente, si justifiée ou injustifiée soit-elle, d’une non-lecture partielle ou totale de ces textes. Il serait illusoire decroire que cela pourrait rester sans effet sur l’éthique de l’auteur.

Miejsce czytelników zajęły automaty do czytania: wyszukiwarki, porównywarki, maszyny indeksujące. W takiej kulturze nie-czytania standard pracy siłą rzeczy zmienia się, rozmywa się granica między paliwem rozwoju kultury, cytatem (i towarzyszącym mi rzetelnym przypisem), a piractwem, którego przejawem jest plagiaryzm.

Sloterdijk nie broni plagiatu, przeciwnie. Pokazuje jednak, że u źródeł problemu leży zmierzch kultury humanistycznej (o czym już pisał w słynnym eseju-wykładzie o posthumanizmie). Jedyną szansą na poprawę standardu jest powrót do prawdziwej lektury jako podstawy kultury humanistycznej, by nikt nie był pewien, kiedy natrafi na niebezpiecznego Czytelnika, który wyłapie oszustwo plagiatora.