Już po ACTA?

Zdaje się, że weekendowe manifestacje w europejskich miastach przesądziły los ACTA, przynajmniej w dotychczasowym kształcie. Ciekawy komentarz opublikował „The Economist” w ostatnim wydaniu (z piątku):

It has been negotiated secretively and outside established international trade bodies (despite EU criticisms). This means it has ignored the views of other countries it will affect, chiefly emerging markets. Internet activists used to be dismissed as a bunch of hairy mouse-clickers with little clout. Not any more.

Co ciekawe, gazety amerykańskie, francuskie i brytyjskie nie zwróciły uwagi na to co się dzieje i praktycznie nie zajmowały się ACTA. W rosyjskiej „Niezawisimoj” redaktorzy przypominają, że pomysł na ACTA dojrzewał podczas szczytu G8 w Sankt-Petersburgu. Poza tym widać, że temat raczej poza radarem mainstreamowych mediów. Nie inaczej jednak było w 2004 r. podczas walki przeciwko dyrektywie unijnej o patentowaniu oprogramowania (pisałem o tym w „Polityce” – „Patenty, albo śmierć!”). Wówczas znowu Polska pod naciskiem społecznym dokonała wolty i pospolite ruszenie znad Wisły powstrzymało niebezpieczeństwo. Pamiętam też, jak byłem wtedy, już po wygranej, w Pradze czeskiej razem z Józefem Halbersztadtem braciom zza południowej granicy, skąd się wzięła w Polakach taka energia. No właśnie to dobre pytanie nie tylko w tamtym, historycznym kontekście, lecz również w sprawie ACTA. Dojrzewa mi pewna hipoteza, niebawem ją przedstawię.

Przy okazji gromadzenie lektury na temat praw autorskich i własności intelektualnej wpadło mi w ręce opracowanie „Piracy” Adriana Johnsa. Doskonałą analiza historyczna zjawiska piractwa intelektualnego. Od połowy XVIII w. największym piratem świata były Stany Zjednoczone, jeszcze przed zdobyciem niepodległości odrzucenie ochrony własności intelektualnej Amerykanie uznawali za wyraz rewolucyjnej walki z arystokratycznymi przesądami narzucanymi przez Londyn. W XIX wieku rozwinął się gigantyczny przemysł wydawniczy, który potrafił piracki nakład książki brytyjskiego autora wydrukować w 21 godzin! I to bez Internetu. Wniosek z książki Johnsa jeden: zarówno Oświecenie w Europie, jak i rozwój USA nie byłyby możliwe bez piractwa, które ułatwiło upowszechnianie się nowych idei w skali masowej (ku zmartwieniu autorów, którzy nie mieli kontroli nad swoimi dziełami). Amerykanie też nie uznawali ochrony patentowej dla wynalazków z zagranicy, uważali za cnotę kopiowanie pomysłów z Europy.

Nie wszyscy jednak autorzy martwili się piractwem. Nikołaj Fiodorow (Druga połowa XIX wieku), zwany moskiewskim Sokratesem, autor „Fiłosofii obszczego dzieła” był przeciwny prawu autorskiemu w ogóle. Uważał, że w połączeniu z obowiązkiem szkolnym jest to forma rekietu, czyli łupienia biedniejszej części społeczeństwa. Ostrze pióra filozofa skierowane było przeciwko Francji, bo to ona pełniła w tamtym czasie rolę w debacie o własności intelektualnej, jaką dziś odgrywają USA. Fiodorow uważał ochronę prawno-autorską za wyraz hipokryzji twórców, którzy z jednej strony stroją się w piórka artystów i ludzi ducha, z drugiej zaś liczą grosz z chciwością sklepikarzy. Minęło ponad 100 lat, a spór i argumenty podobne. Trochę zmieniły się technologie, choć Johns pisze, żeby nie przesadzać z tą cyfryzacją i Internetem. Większym jego zdaniem przełomem było radio.