Prawo autorskie – czas na okrągły stół

Czas na okrągły stół poświęcony prawom autorskim, to jedna z konkluzji wczorajszego spotkania Komitetu Społecznego ds. Paktu dla Kultury. Dotychczasowa dyskusja wokół ACTA pokazała, że wszystkie zaangażowane strony podeszły do sprawy bardzo emocjonalnie, jednocześnie jednak trudno było o rzeczywiście merytoryczną dyskusję. Raczej krzyżowały się racje artykułowane, niczym fundamentalne prawy wiary o to, jaka wartość jest bardziej święta: wolność, czy prawo własności.

Podczas spotkania z premierem 6 lutego Michał Komar reprezentujący ZAiKS odwołał się do „dyrektywy numer 7”, czyli przykazania: nie kradnij!, co skutecznie zwekslowało sporą część dyskusji na różnicę między piractwem, a legalnym korzystaniem z kultury w ramach dozwolonego użytku. W podobnym duchu kazanie wygłosił Zbigniew Hołdys, pokazując jak trudno jest zarobić artyście.

Wiadomo z innych sfer życia, że podejście fundamentalistyczne nie daje szansy na jakiekolwiek rozsądne rozstrzygnięcie. Trzeba szukać możliwych „łańcuchów ekwiwalencji” łączących aktorów sporu. Nie dzielą się oni na złych i dobrych, twórców i piratów, obrońców wolności internetu i bezwzględne korporacje przemysłów kultury, lecz tworzą dość złożoną siatkę zależności. Inny interes ma w tym sporze Google, inny Disney, inny twórcy TOP10, inny twórcy długiego ogona. Samo podejście do idei własności intelektualnej i prawa autorskiego nie jest takie jednoznaczne. Jak już pisałem, jest wiele wątpliwości natury ekonomicznej, a także prawnej. Również uzasadnienie etyczne nie jest wcale takie jednoznaczne – odwołuje się bowiem do prometejskiej wizji twórcy, geniusza tworzącego ex nihilo. Cóż, można sięgnąć po „Les Lois de l’imitation” Gabriela Tarde’a z 1890 r., poprawiając lekturą „Creativity” Cszikszentmihaly’a i książkami Lawrence’a Lessiga, by zrozumieć, że nie ma dzieł nowych bez starych. Granica między plagiatem, cytatem, inspiracją i kopią jest dosyć płynna. Dlatego właśnie wspomniany we wczorajszym wpisie Nikołaj Fiodorow wyśmiał ideę prawa autorskiego stwierdzając, że najlepszym  sposobem jego realizacji będzie sytuacja, gdy pisarz przy każdym słowie doda metkę z ceną tego słowa (co ciekawe, w jakimś sensie do kpiarskiej idei Fiodorowa nawiązuje projekt Xanadu Teda Nelsona).

Ciekawe, że z kolei najzagorzalsi zwolennicy praw autorskich, jak choćby przedstawiciele organizacji zbiorowego zarządu prawami mają kłopot z pomysłami reformatorskimi, jak choćby Creative Commons. Najwyraźniej nie dostrzegają, że Creative Commons czy idea copyleftu ma sens tylko wówczas, gdy istnieje copyright. W istocie więc reformatorzy są sojusznikami w sporze z abolicjonistami. Dlaczego więc, o czym przekonałem się kilka lat temu na międzynarodowej konferencji poświęconej prawom autorskim, ludzie tacy jak Lawrence Lessig, wzbudzają większe przerażenie wśród „konserwatystów”, niż piraci? Cóż, trochę jak w przypadku komunistów i socjaldemokratów. Komuniści, głosiciele absolutnej prawdy nie mogli zaakceptować reformatorskich mięczaków, bo osłabiali fundamentalistyczny przekaz rewolucjonistów.

Okrągły stół wydaje się dobrą ideą, o ile uda się po pierwsze dobrze zaprojektować rozmowę i włączyć do niej wszystkich, którzy włączeni być powinni. Jak pamiętamy z konsultacji nad ACTA, lista adresowa ministra kultury jest dość krótka i trzeba ją znacznie rozszerzyć. Dobrą rokuje zaangażowanie w sprawę Obywateli kultury, którzy mają w swych szeregach przedstawicieli wszystkich stron, a w trakcie negocjacji Paktu dla kultury kwestie praw autorskich, domeny publicznej i dostępu do dóbr kultury zajmowały wiele czasu. Dwa paragrafy Paktu dotyczą bezpośrednio tych kwestii:

§11
1. Pilnym zadaniem jest stworzenie programu cyfryzacji dziedzictwa kulturowego oraz bezpłatnego wykorzystywania jego zasobów dla celów edukacyjnych, naukowych i niekomercyjnych.
2. Dzieła w domenie publicznej będą udostępniane bezpłatnie bez ograniczeń ich wykorzystania, przy zachowaniu prawa do pokrycia kosztów ich udostępnienia.
§12
1. Niezbędne jest szybkie podjęcie prac nad dostosowaniem prawa autorskiego do nowych wyzwań technologicznych, które w skuteczny sposób zabezpieczy prawa twórców i użytkowników w Internecie.
2. Corocznie będą planowane środki na zakup praw do dzieł o szczególnym znaczeniu dla kultury i edukacji oraz ich umieszczania w domenie publicznej.

No to do roboty, jest o czym gadać. Tym bardziej, że dyskusja powinna dotyczyć nie tylko samych rozwiązań prawnych, lecz szerzej, przemian w kulturze.