Odbiorca, konsument, pirat. Uczestnik kultury w epoce cyfrowej reprodukcji – rewolucja przed nami

Tym razem już bez zbędnych emocji. Seminarium z cyklu „Kultura i rozwój” o współczesnych obiegach kultury (pod tym adresem relacja wideo i audio) i o tym, kim jest ich uczestnik nie skoncentrowało się na dyskusji o złodziejstwie. Więcej było o tym, jak po prostu zmienia się kultura i jakie z tych zmian wynikają wyzwania dla instytucji kultury, komercyjnych, jak i publicznych oraz społecznych. Podstawą do dyskusji były badania „Obiegi kultury” Centrum Cyfrowego: Projekt Polska oraz wyniki badań konsumenckich Ericsson Consumer Lab.

Badania „Obiegi kultury” były już wielokrotnie omawiane, ciekawe okazało się ich zestawienie z badaniami Ericsson Consumer Lab. Dotyczą one sposobów korzystania z usług takich, jak Internet, telefonia komórkowa, mobilny dostęp do Internetu. Niby bezpośrednio nie mają wielkiego związku z kulturą, tylko jednak pozornie. Bo dziś jednym z najważniejszych czynników zmieniających sposoby uczestnictwa w kulturze jest właśnie technologia. Rozumiejąc lepiej konsumenta usług high-tech, można lepiej przewidywać, jakie zmiany czekają świat kultury. A widać, że rewolucja jest dopiero przed nami. Przyjdzie wraz z upowszechnieniem się mobilnego Internetu i smartfonów, oraz usług świadczonych w tzw. chmurze. W najbliższych latach czeka nas eksplozja zainteresowania polskich konsumentów takimi usługami. Po co będą z nich korzystać? Oczywiście głównie po to, żeby mieć dostęp do różnych treści, czyli kultury i metakultury: streaming wideo; sieci społecznościowe; cały obieg okołokulturalny, czyli co gdzie się dzieje i na co warto pójść.

Czy instytucje będą przygotowane, czy raczej jak dotychczas narzekać będą na piratów? W przeddzień seminarium „Rzeczpospolita” opublikowała wyniki o branży muzycznej. Okazało się, że owszem, w 2011 r. spadła sprzedaż muzyki na nośnikach (ok. 6%), jednak o 60% wzrosła sprzedaż muzyki w plikach (efekt iTunes). A więc i w Polsce można znaleźć legalnych nabywców. Trzeba jednak się postarać i pospieszyć, zanim nie wyemigrują do „chmury”.

Dużo mówiono o tzw. śmierci pośrednika, do czego zainspirowała wypowiedź Beaty Stasińskiej, szefowej wydawnictwa W.A.B. Rośnie, zwłaszcza w USA, ruch samowydawniczy – coraz więcej autorów samodzielnie organizuje proces przygotowania książki, pomagają im w tym wyspecjalizowane serwisy. Ostatnio bezpośrednie umowy z autorami zaczął podpisywać Amazon. Podobnie zaczyna dziać się w kinie, podczas ostatniego Sundance Film Festival 10% produkcji było finansowanych crowdsourcingowo, za pomocą serwisu Kickstarter. Czy oznacza to rzeczywiście śmierć pośredników? Należałoby raczej popatrzeć na sytuację przez pryzmat Actor-Network Theory Bruno Latoura: pośrednicy ludzcy ustępują w coraz większym stopniu pośrednikom nie-ludzkim: sieciom, które jak Kickstarter umożliwiają zbiórkę pieniędzy, algorytmom Amazona i Facebooka łączącym i agregującym pojedyncze opinie oraz odbiorców z twórcami. Widać wyraźnie, że cała dyskusja, jaką wywołał spór o ACTA wymaga odnowienia języka przez odwołanie się do nowej epistemologii.

Na koniec o pożytkach z otwartości w nauce. Dane źródłowe do badań „Obiegi kultury” zostały udostępnione publicznie, z czego skorzystał Polski Instytut Sztuki Filmowej i na ich podstawie dokonał własnej analizy. Niebawem omówienie, jaki obraz uczestnika kultury uzyskał PISF.