Nowa Sztuka Narodowa

Ręce Chrystusa ze Świebodzina, smoleński obraz Zbigniewa Dowgiałły, powstańczy mural autorstwa Warsaw FanaticS, okładki „Frondy” – to wszystko od piątku w Muzeum Sztuki Nowoczesnej na wystawie Nowa Sztuka Narodowa, której kuratorami są Lukasz Ronduda i Sebastian Cichocki. Must see, jak mawiają anglojęzyczni.Artur Żmijewski, kurator tegorocznego Biennale w Berlinie odkrył, że na świecie zdecydowana większość przejawów sztuki zaangażowanej politycznie związana jest z lewicą. Zdumiewający brak równowagi. Czy wynika on z rzeczywistej przewagi lewicy, jeśli chodzi o świadomość estetyczną, czy też po prostu jest to wyraz pewnego ładu instytucjonalnego, w którym obieg sztuki nowoczesnej, nastawionej przecież na transgresję bliższy jest wartościom lewicowym? Wystarczy sięgnąć po „Uważam Rze” z 10 kwietnia b.r., by przekonać się, że ten brak równowagi w publicznej reprezentacji jest w sumie na rękę prawicy, bo daje niepowtarzalną okazję odtworzenia mitu „drugiego obiegu”, prawdziwej niezależności, zarówno w sferze medialnej, jak i w polu sztuki. We wspomnianym „Uważam Rze” Piotr Gociek analizuje kulturowego oswajania szoku posmoleńskiego:

Bez wątpienia przyszli badacze będą mogli poświęcać „smoleńskiej” twórczości sążniste artykuły i opasłe tomy analiz. jej przejawy są tak bogate, że nie dadzą się zamknąć w krótkim omówieniu. Są przecież jeszcze pomniki smoleńskie (pamiętny projekt pomnika światła) wznoszone lub planowane w całej Polsce. Jest malarstwo reprezentowane przez tak różnorodne dzieła jak kiczowaty „Hołd smoeński” i gobeliny z portretami pary prezydenckiej […]

Lukasz Ronduda i Sebastian Cichocki z Muzeum Sztuki Nowoczesnej nie czekając jednak na analizę Goćka już rok temu podjęli wyzwanie nowych form kulturowej ekspresji „drugiego obiegu”, czy jak zdecydowali zjawisko określić: Nowej Sztuki Narodowej. W czasie przygotowania wystawy okazało się, że Warszawa zerwała umowę z Christianem Kerezem, autorem projektu nowego budynku Muzeum. W zamian MSN dostanie tymczasową siedzibę w domu meblowym „Emilka” (w jego sąsiedztwie gnieździ się obecnie). Symboliczna zbieżność? W jakimś sensie, bo kłopoty MSN są w dużej mierze zapewne kwestią braku silnej społecznej legitymizacji dla tego projektu. Większe pozytywne emocje wywołują „gacie”, czy jak wolą inni „gniazdo orła”, czyli Stadion Narodowy ubrany w biało-czerwoną elewację i otoczony ostrokołem niczym piastowski gród.

Intuicja Rondudy i Cichockiego, by spojrzeć w kierunku Nowej Sztuki Narodowej okazała się słuszna. To w jej przejawach, od malarstwa i rzeźby po komiks i hip-hop sublimuje energia politycznego zaangażowania. Co ją ożywia: na ile kompleksy, na ile trauma i upokorzenie, na ile duma i patriotyzm, a na ile zmierzająca ku faszyzmowi plemienność? Wystawa nie daje gotowych odpowiedzi, nie jest też próbą zaprzyjaźnienia się na siłę z nieprzedstawianą dotychczas w takich przestrzeniach, jak instytucje sztuki nowoczesnej rzeczywistością estetyczną.To raczej chęć zrozumienia wzbierającej siły. Siły, która  sama się definiuje jako wspomniany „drugi obieg” i buduje swoją tożsamość niczym sekta, oddzielając od reszty „fajno-Polaków” murem „prawdziwych” wartości. W tej próbie zrozumienia kryje się pytanie: czy w Polsce wszelkie próby modernizacji odwołujące się do tradycji Oświecenia nie są aby skazane na niepowodzenie? Wystawa pokazuje, że to  właśnie narodowa prawica jest bardzo nowoczesna, korzystając perfekcyjnie z instrumentów współczesnej pop-kultury, nowych mediów i współczesnych strategii artystycznych (polecam performance „Boże, chroń fanatyków” zrealizowany przez fanów Legii w ramach oprawy jednego z meczów).

W przedsięwzięciu Rondudy i Cichockiego wyraża się także innym problem, wskazanej na początku symbiozy wykluczenia i samowykluczenia. MSN otwierając się na Nową Sztukę Narodową pokazuje, że coś istotnego stało się z kulturą. Z systemu stabilizującego hierarchie i normy, w którym można jeszcze było używać kryteria estetycznej jakości i ważności kultura rozsypała się, przekształcając w federację subkultur. Źródłem uznania przestaje być zobiektywizowana ocena zjawiska według powszechnie przyjętych kryteriów, bo nie ma już zgody, jakie kryteria mają charakter obiektywny. Liczy się tylko siła, siła oddziaływania. W takim świecie ujawniona w MSN Nowa Sztuka Narodowa to nie przejaw kulturowego zacofania, lecz wyraz triumfu postmodernizmu, kolektywne i multimedialne dzieło pod roboczym tytułem „Myśli ponowoczesnego Polaka”.