Nowy społeczny system operacyjny

Barry Wellman, znany badacz sieci społecznych z Toronto opublikował wraz z Lee Rainie’m, dyrektorem  Pew Research Center’s Internet&American Life Project książkę „Networked. The New Social Operating System„. To synteza dotychczasowych prac nad koncepcją „sieciowego indywidualizmu”. Książka ważna, ciekawa, lecz pozostawia niedosyt.

Wellman od wielu lat bada wpływ Internetu na ludzkie i społeczne zachowania. To jeden z pierwszych socjologów, który zakwestionował popularną (ciągle) tezę, a raczej stereotyp, że korzystanie z Internetu odspołecznia – ludzie zanurzając się w „wirtualu” tracą kontakt ze światem realnym, rzadziej się spotykają, są mnie zaangażowani.

Coż, od pierwszych poważnych badań socjologicznych nad internautami widać wyraźnie, że jest dokładnie odwrotnie. Zarówno w bliskiej Wellmanowi Kanadzie, w USA badanych przez Pew Research Center i w Polsce badanej w ramach „Diagnozy społecznej” przez Dominika Batorskiego. Aktywni internauci mają więcej relacji w świecie rzeczywistym, korzystają z Internetu głównie po to, by te relacje podtrzymywać. Są także aktywniejsi społecznie i politycznie. I nic się nie zmienia, mimo że internautów przybywa.

Coś się jednak istotnego zmienia. To prawda, że jak już w latach 80. ub. stulecia zauważyli socjologowie, postępuje proces indywidualizacji. Wellman wychodząc z tej obserwacji proponuje koncepcję „networked individualism” (sieciowego indywidualizmu). Tak, jesteśmy indywidualistami, co polega na tym, że w coraz większym stopniu sami decydujemy o sobie, a coraz mniejszy wpływ mają struktury społeczne. Więzi społeczne nabierają charakteru refleksyjnego – już nie rodzina, klasa, sąsiedztwo narzuca, z kim utrzymujemy relacje. Tworzymy je samodzielnie, budując pracowicie sieć powiązań o różnej sile i głębokości.

Dopiero wszakże, zauważa Wellman i Rainie, zdobywamy kompetencji, by sprawnie w tym nowym świecie się poruszać. Sieciowy indywidualizm to nowy, społeczny system operacyjny. Niby wszystko, jest jak było – mieszkamy w osiedlach, pracujemy, spotykamy się. Zupełnie jednak inaczej zarządzamy swoim życiem, poprzez sieć, a nie poprzez miejsca i czas, jak było jeszcze kilkadziesiąt lat temu, zanim doświadczyliśmy potrójnej rewolucji: internetu, mobilności i sieci społecznościowych.

Wellman i Rainie atakują mnóstwem danych i przykładów ilustrujących ten nowy społeczny system operacyjny w działaniu. Doskonała pożywka na niejeden artykuł. Książka ma także warstwę poradników, dla tych, którzy chcieliby swoje sieciowe kompetencje poprawić. Brakuje w niej jednak odniesień do innych współczesnych analiz socjologicznych, dlatego warto czytać „Networked” choćby z Castellsem i Tourainem pod ręką. Troszkę psują optymizm Wellmana i Rainiego. Tak, czy inaczej, warto przeczytać.

Co nie znaczy, że autorzy jednoznacznie rozwiewają wątpliwości, jakie choćby podniosła rok temu Sherry Turkle w swej pracy „Alone Together”, zastanawiając się nad zjawiskiem współczesnej samotności (lonelines). Różni ich perspektywa – Wellman i Rainie przekonują z amerykańskim optymizmem, że wszystkiego można się nauczyć, również zarządzania relacjami i w ten sposób odzyskać pełną autonomię. Turkle nie zapomina jednak, że człowiek jest bardziej skomplikowaną maszyną, doświadczającą choćby alienacji, a czynników ograniczających jego autonomię nie brakuje.
Odsyłam do wywiadu z Turkle, a także ciekawego tekstu w „The Atlantic”.