Nauczyciel, wróg publiczny nr 1

Za chwilę wakacje, a tu rozpaliła się dyskusja o nauczycielach i konieczności likwidacji Karty Nauczyciela. Pojawiło się hasło planu Balcerowicza dla edukacji, głos zabrał sam Leszek Balcerowicz. Warunkiem budowy kapitalizmu w Polsce był demontaż klasy robotniczej. Czas na kolejny etap transformacji i proletaryzację pracowników wiedzy. Czas na rewolucję kulturalną. Hunwejbini czekają.

Na polską szkołę narzekamy, choć politycy przekonują, że powinniśmy być z niej dumni. W międzynarodowych rankingach, takich jak badanie gimnazjalistów PISA pniemy się do góry, więc nawet Amerykanie zaczęli pokazywać na Polskę jak na kraj edukacyjnego cudu. My jednak, wiecznie niezadowoleni chcemy więcej i lepiej, a na przeszkodzie do lepszych wyników stoją nauczyciele, za nimi zaś stoi Karta Nauczyciela. Trzeba ją zlikwidować i jak mówi, prezydent Poznania, Ryszard Grobelny, wprowadzić konkurencję między szkołami i między nauczycielami, bo to najlepiej sprzyja jakości. Cóż, może jakieś dowody? Ostatnio w obiegu pojawił się przykład Szwecji, gdzie deregulacja zwodu nauczyciela doprowadziła do obniżenia jakości nauczania. Wczoraj z kolei Washington Post przedstawił wyniki badania amerykańskiego systemu charter schools – w ramach systemu publicznego szkoły mogą podjąć się nauczania w ramach niezależnego statutu. Owszem, jakość nauczania w charter schools wzrosła, okazało się jednak, że po prostu uczy się w nich dwukrotnie (@zza kałuży, dzięki za wyłapanie pomyłki!) mniej dzieci kłopotliwych (8%), niż w zwykłych szkołach publicznych (11%). Podobną sytuację mamy w polskich szkołach, wiele tych dobrych jest dobrych, bo ma na wejściu dobrych uczniów i strzeże się pilnie przed wpuszczeniem maruderów mogących popsuć markę.  Ciekawy komentarz na temat wad prywatyzacji i komercjalizacji sektora publicznego opublikował New Yorker.

Ciekawe, że w środowiskach biznesu i zarządzania już dawno wiadomo, że motywacja pracowników jest sprawą niezwykle złożona i nie ogranicza się jedynie do bodźców finansowych oraz konkurencji. Prestiż, uznanie, atmosfera współpracy, misja są często ważniejsze, niż tylko walka o przetrwanie i premię. Te kwestionujące społeczny darwinizm  prawdy wyszły ponownie na jaw, gdy zaczęto zastanawiać się, co powoduje, że ludzie bez bata, kontroli i pieniędzy potrafią robić takie rzeczy, jak Linux lub Wikipedię. Przecież w świetle wizji świata, jakie mają prof. Balcerowicz i prezydent Grobelny to niemożliwe, trzeba Linuksa i Wikipedię skomercjalizować, sprywatyzować, a wówczas dopiero zaczną hulać! Polecam książki Yochaia Benklera, wydaną po polsku „Bogactwo sieci” i popularniejszą, „Pinguin and Leviathan„. Tam można przeczytać, dlaczego pieniądze to nie wszystko, podobnie jak konkurencja nie rozwiązuje wszystkich problemów, z którymi nie radzą sobie misie o małych rozumkach.

Czy to znaczy, ze Karta Nauczyciela jest dobra i należy jej bronić, jak niepodległości? Nie, przyjmuję ze zrozumieniem argumenty, jakie przedstawił Seweryn Szatkowski, dyrektor warszawskiej liceum im. Tadeusza Reytana na łamach „Gazety Wyborczej”. Z punktu widzenie dyrektora szkoły Karta w obecnym kształcie jest istotnym utrudnieniem. Nie jest jednak kluczowym problemem systemu edukacji. Problemem tego systemu jest sam system, który próbuje przekształcić szkołę w postfordowską fabrykę kapitału ludzkiego. Proces formacji ucznia ma być zastąpiony zestandaryzowanym procesem transferu starannie opisanych kompetencji i umiejętności. To wszystko ma być mierzone, zgodnie z opisem z Krajowych Ram Kwalifikacji, Edukacyjną Wartością Dodaną i Bóg wie, czym jeszcze. W systemie ginie uczeń i nauczyciel, jako osoby – zostaje totalny, kontrolowalny i mierzalny system. Po co?

To pytanie zadali sobie Francuzi, pojawiło się kilka kapitalnych analiz, m.in. „La nouvelle école capitaliste” i niedawno  opublikowana praca „L’école, le numérique et la société qui vient” autorstwa kilkorga uznanych francuskich ekspertów w dziedzinie szkolnictwa. Mają rożne opinie, książka jest formą sporu i dialogu między nimi, zgadzają się wszakże w jednym: obecny system (we Francji zapanowała podobna parametryzacja i kult mierzenia, choć nie posunęli się tak daleko, by zlikwidować maturę z francuskiego jako egzamin humanistyczny, a także ciągle mają obowiązkową maturę z filozofii) prowadzi do proletaryzacji inteligencji i zawodu nauczyciela oraz destrukcji procesu kształcenia, którego nie da się sprowadzić do zbioru czynności technicznych, które można pomierzyć i wyrazić wskaźnikiem umożliwiającym łatwe porównanie. W odpowiedzi na to pytanie, czemu ta postfordyzacja i uprzemysłowienie systemu szkolnego ma służyć nowy rząd zaczął się z szaleństwa wycofywać. Na razie zakwestionowane zostały krajowe testy ewaluacyjne w szkołach podstawowych, bo „są źródłem cierpienia dla uczniów, mieszają wszystko  i mają zerową wartość pedagogiczną”.

Na szczęście podobne pytania są zadawane i u nas, choć niestety częściej powtarzane jest jak mantra: zlikwidować Kartę Nauczyciela, zderegulować ten zawód i wprowadzić totalną konkurencję. A na końcu najlepiej komputery, w Szkole 2.0 uczniowie będą mogli uczyć się sami. Cóż, marksizm był radykalną wersją humanizmu, polegającą na wierze, że drogą pierekowki z człowieka można uczynić wolnego komunistę. Neoliberalizm jest radykalnym posthumanizmem – nie potrzebuje ludzi, o ile nie działają jak maszyny. Rewolucja kulturalna trwa, spustoszenie jakie uczynił nowy system matury, zwłaszcza z języka polskiego zaczniemy odczuwać już niebawem, gdy w pełni dorosłe życie zaczną wkraczać ludzie może i dobrze wykształceni w sensie edukacyjnej wartości dodanej, lecz pozbawieni kluczowych, a niemierzalnych kulturowych kompetencji.