Koniec wzrostu, czyli zagadka innowacji c.d.

Wpis prezentujący pracę Roberta Gordona wywołał sporo komentarzy. Swym zakresem przekroczyły one stosunkowo ograniczone, choć fundamentalne w istocie pytanie Gordona: czy „wynajdując” wzrost gospodarczy na początku rewolucji przemysłowej odkryliśmy kamień filozoficzny, czy tylko wiagrę, której skuteczność jest ograniczona w czasie. Gordon nic nie pisze o inwencyjności i kreatywności, czyli zdolności do wymyślania nowych rozwiązań, technologii, etc. Jako ekonomistę interesuje go prosta sprawa – wzrost produktywności, coś co też w istocie interesuje każdego kapitalistę:  produktywność kapitału w czasie. Joseph Schumpeter wyraźnie rozróżniał przedsiębiorcę od innowatora. Dla gospodarki kluczowy jest przedsiębiorca, który innowacyjność może wykorzystać jako jedną ze strategii budowy przewagi konkurencyjnej. Jest to jednak tylko jedna ze strategii, na dodatek bardzo ryzykowna. Na tym przecież polega problem innowacyjności polskiej gospodarki. Nasi przedsiębiorcy nie są zacofani, tylko póki co ciągle mają inne sposoby uzyskiwania zwrotu inwestycji, niż inwestowanie w ryzykowne innowacje. Być może popełniają błąd strategiczny, lecz działają racjonalnie. Najlepiej rozwijała się innowacyjność w czasach mocnej złotówki, bo wówczas inne czynniki produkcji były relatywnie drogie i warto było je zastępować bardziej produktywnymi rozwiązaniami.

Gordon nie kwestionuje, że ciągle mamy przed sobą mnóstwo nie wynalezionych leków, a możliwości komputerów wykorzystujemy w niewielkim ciągle stopniu. Tyle tylko, że ani tych leków, ani zastosowań komputerów nie będziemy mieli, jeśli inwestorzy nie zobaczą w nich pieniędzy. I to jest właśnie zasadnicze pytanie: czy w aplikacjach, takich jak facebook, niezależnie jak bardzo nam się podobają, są realne pieniądze. Czyli, że na wyjściu jest więcej pieniędzy i kapitału, niż na wejściu, a nadwyżka nie pochodzi z kredytu, tylko z wartości dodanej.

Niby proste, tylko tu dopiero otwiera się puszka Pandory, czyli teoria wartości. Produktywność i jej dynamikę łatwo mierzyć w produkcji, o wiele trudniej w usługach. Używane powszechnie wskaźniki produktywności, odnoszące się do PKB były wymyślone dla gospodarki o dominującym udziale przemysłu. W usługach jest trudniej się nimi posługiwać, co widać wyraźnie, gdy zaczyna się mówić o produktywności służby zdrowia czy systemu edukacji.

Dla mnie tekst Gordona jest ciekawy, bo dobrze wpisuje się w dyskusję, jaką wywołała praca „The Race Against the Machine” Brynjolfssona i McAfee czy koncepcja „second economy” Briana Arthura. Idą one w inną stronę, pokazując że gospodarka może dalej się rozwijać głównie w oparciu o kapitał, który w postaci technologii automatyzacji będzie wypierał pracę. Gordon próbuje w sposób ekonomiczny wyrazić pytanie, z jakim od dłuższego czasu zmagają się filozofowie analizujący pojęcie postępu. Pojęcie to ma charakter historyczny, zostało wymyślone w czasach Oświecenia i coraz bardziej w nie wątpimy. Teraz wątpić zaczynają ekonomiści. Jeśli dołączą do nich inwestorzy, dlatego, że dostrzegą zwątpienie rynków nastąpi katastrofa albo będzie trzeba coś wymyślić nowego. Zdaniem takich myślicieli, jak Immanuel Wallerstein czy zmarły niedawno Eric Hobsbawm, to co będzie wymyślone nie będzie się już nazywać kapitalizmem.