Ból nierówności, czyli koniec neoliberalnej utopii

No to jesteśmy po paraexpose Donalda Tuska. Premier nie zaskoczył, powtórzył credo swojej filozofii rządzenia – po cichutku, po malutku i powoli. Straszenie to rozsądne, tylko chyba już nie na te czasy. Niejako w komentarzu do słów Donalda Tuska brytyjski konserwatywno-liberalny  „The Economist” wzywa: nie czas na małe kroczki! Czas na True Progressivism! I choć nie pisze tego wprost, to daje do zrozumienia w raporcie o stanie Światowej gospodarki: jeśli chcemy uratować kapitalizm, pożegnajmy po 30 latach przygody neoliberalizm. Rynek sam nie rozwiąże najważniejszych problemów współczesnego świata.„The Economist” dostrzega zjawisko, które dotychczas niepokoiło lewicę – rosnące systematycznie od 30 lat nierówności. Na całym świecie, w społeczeństwach rozwiniętych i rozwijających się. W USA, Chinach, RPA, Europie Środkowej, nawet Skandynawii wzrosło rozwarstwienie społeczne. W USA mobilność społeczna, czyli szansa na awans w społecznej hierarchii należy obecnie do najniższych w krajach rozwiniętych i jest mniejsza, niż w wielu krajach rozwijających się.

Jedynie kraje Ameryki Południowej, ze spektakularnym przykładem Brazylii w ostatniej dekadzie zaczęły odwracać trend. Doskonałej analizy ekonometrycznej dostarczają prace Nory Lustig. W czym jednak problem? Milton Friedman przekonywał, że nic tak dobrze nie robi gospodarce, jak nierówności, bo stymulują do przedsiębiorczości, innowacji i ciężkiej pracy. Hm, być może, a nawet jeśli, to do czasu. „The Economist” zajął się nierównościami nie ze względu na kwestię sprawiedliwości społecznej. Stwierdził po prostu, że w piątym roku kryzysu, nierówności są po prostu największą przeszkodą dla dalszego rozwoju gospodarczego na całym świecie.

Does inequality really need to be tackled? The twin forces of globalisation and technical innovation have actually narrowed inequality globally, as poorer countries catch up with richer ones. But within many countries income gaps have widened. More than two-thirds of the world?s people live in countries where income disparities have risen since 1980, often to a startling degree. In America the share of national income going to the top 0.01% (some 16,000 families) has risen from just over 1% in 1980 to almost 5% now?an even bigger slice than the top 0.01% got in the Gilded Age.

Nadmierna koncentracja bogactwa, a jest ona w chwili obecnej większa niż w pod koniec XIX wieku, za czasów dominacji „złodziejskich baronów” hamuje rozwój, bo sprzyja monopolizacji rynku. Jednocześnie oligarchie zyskują nadmierny wpływ na instytucje, które zaczynają wykorzystywać do przejmowania zasobów i promocji rozwiązań służących maksymalizacji interesów oligarchii, a nie całego społeczeństwa. USA są klasycznym przykładem postępującej korupcji systemu politycznego na skutek nadmiernej koncentracji kapitału i władzy. Doskonale dokumentuje ten proces książka „Unequal Democracy: The Political Economy of the New Gilded Age” Larry Bartelsa.

Analiza „The Economist” znajduje potwierdzenie w najnowszym raporcie „Trade and Development Report 2012” UNCTAD. Jego autorzy także wskazują, że nierówności są największym zagrożeniem dla dalszego rozwoju gospodarczego świata. „The Economist” nie poprzestaje jednak tylko na analizie i proponuje rozwiązanie. Skoro nie wszystkie łódki poszły w górę, jak obiecywał Milton Friedman i reszta, pora na korektę systemu i program Prawdziwego Progresywizmu (True Progressivism). Czyli o program walki z nierównościami, który jednak nie będzie antykapitalistyczną rewolucją ani skokiem do gardeł najbogatszych.

At the core, there is a failure of ideas. The right is still not convinced that inequality matters. The left?s default position is to raise income-tax rates for the wealthy and to increase spending still further?unwise when sluggish economies need to attract entrepreneurs and when governments, already far bigger than Roosevelt or Lloyd George could have imagined, are overburdened with promises of future largesse. A far more dramatic rethink is needed: call it True Progressivism.

Co proponują redaktorzy „The Economist”? Po pierwsze, walka z monopolami i potęgą instytucji finansowych. Po drugie, reforma systemu świadczeń społecznych – więcej pieniędzy musi iść w kierunku młodych, na edukację przedszkolną, szkolenie pracowników (jedną z ważniejszych przyczyn różnic dochodowych jest luka kompetencyjna). Po trzecie, reforma podatkowa – skończyć z ukrytym subsydiowaniem najbogatszych w postaci różnorodnych ulg.

Koniec świata. Ciekaw jestem, co na progresywne pomysły „The Economist” powiedzą red. Tomasz Wróblewski i prof. Leszek Balcerowicz. Pewno zrezygnują z prenumeraty lewackiego tygodnika. Najwyraźniej jednak kończy się pewna epoka. Po gender mainstreamingu do mainstreamu debaty publicznej wraca kwestia nierówności. Nie chcę nazywać tego momentu rewolucyjnym, bo jak zauważają sami redaktorzy „The Economist”, chodzi o to, żeby rewolucji uniknąć. Czyli rozwiązać problemy, zanim doprowadzą do prawdziwego wybuchu społecznego gniewu, który mógłby zasilić swą energią dziwne projekty polityczne. Przy okazji odsyłam do swego tekstu o nierównościach z „Polityki” rok temu.