Hołd dla Katalonii, II i kultury kryzysu

Co wynika z ruchów protestu, takich jak hiszpańscy Oburzeni czy amerykańscy Okupujący (OWS – Occupy Wall Street)? Niewiele, jak analizuje Thomas Frank w „The Baffler”. Lub bardzo dużo, jak przekonuje Manuel Castells na podstawie swoich najnowszych badań.Wszystko zależy od perspektywy. Frank patrzy na ostatnie ruchy protestu głównie z perspektywy politycznej i analizuje dominujący wśród  uczestników dyskurs. Razi go zupełna bezpłodność niekończących się debat:

Measured in terms of words published per political results, on the other hand, OWS may be the most over-described historical event of all time. Nearly every one of these books makes sweeping claims for the movement?s significance, its unprecedented and earth-shattering innovations. Just about everything it does is brilliantly, inventively, mind-blowingly people-empowering.

Argumenty Franka są dość przekonujące, pytanie jednak czy odnoszą się do kluczowego zagadnienia związanego z protestami. Manuel Castells twierdzi, że problem jest gdzie indziej – nie w polityce, lecz w kulturze. Mamy do czynienia z głębokim kryzysem kapitalizmu, na tyle głębokim, że instytucje utraciły legitymizację, a pewien model kulturowy premiujący chciwość i egoizm skompromitował się. Mówi się o tym nawet w szkołach biznesu.

Skoro tak, to impulsów zmian szukać trzeba w przestrzeni kultury. Castells bada ze swoimi współpracownikami jak radzą sobie ludzie z kryzysem w Katalonii i opisuje odkrywanie nowych form bycia razem i radzenia sobie: wymiana barterowa, lokalny pieniądz. Ludzie odkrywają, że mogą dobrze żyć nie ograniczając się jedynie do bycia konsumentami na rynku. Pierwsze doświadczenia rozwoju nowych „kultur kryzysu” przedstawia Castells w pracy zbiorowej „Aftermath. The Cultures of the Economic Crises”. Publikacji towarzyszy witryna „Aftermath” gromadząca multimedialną dokumentację. Jednym z ciekawszych rezultatów jest film dokumentalny Hołd Katalonii, II. Główne przesłanie Castellsa to przekonanie, że trwają poszukiwania nowych form życia społecznego – nie ma powrotu do kapitalizmu sprzed kryzysu. Nie wiadomo wszakże, co się z tego wszystkiego wyłoni. W konkluzji książki czytamy:

Takie jest więc pokłosie kryzysu: dysfunkcjonalne pozostałości modelu ekonomicznego opartego na systemie finansowym niezdolnym do autonaprawy; przesunięcie akumulacji kapitału ze starych centrów, które się zwirtualizowały na śmierć do nowych peryferiów posiadających i wytwarzających realną gospodarkę jednak jeszcze bez zdolności do pełnej nad nią kontroli; system polityczny w ruinie w większości krajów powalony przez siły autodestrukcji i brak uprawomocnienia ze strony mas coraz mniej ufających swoim liderom; społeczeństwo obywatelskie w rozsypce, gdy okazało się że stare organizacje społeczne okazały się pustymi skorupami, a nowi aktorzy zmiany społecznej dopiero się rodzą; w końcu najważniejsza cecha owego krajobrazu: stara kultura gospodarcza stabilizująca strukturę społeczną m.in. za sprawą wiary w rynek i zaufania do banków straciła swą moc przekonywania, nowe kultury polegające na tłumaczeniu wartości życia na wartości ekonomiczne ciągle dopiero się tworzą.

Zbiór tekstów z „Aftermath” pokazuje, że przyszłość jest otwarta i mocno nieokreślona.