Ekonomia dobra i zła

Trudno o lepszy koniec tygodnia, niż rozmowa przy piwie z Tomášem Sedláčkiem, czeskim ekonomistą, doradcą prezydenta Vaclava Havla. Autor „Ekonomii dobra i zła” , teraz wyszło tłumaczenie „Zmierzch Homo economicus” – rozmowa z Sedláčka z matematykiem Davidem Orrellem. Sedláček w błyskotliwy sposób rozbija mnóstwo założeń, na jakich oparta jest ekonomia. Jako ekonomista jest przy tym wiarygodny. Świetnie przy tym opowiada. Na dowód wideo z wystąpienia podczas TEDx w Grecji.

Autor „Ekonomii dobra i zła” (jak przyznaje, pisał ją ponad 10 lat) nie ma litości wobec swoich kolegów ekonomistów, którzy za rzeczywistość przyjmują założenia, na jakich opierają swoje późniejsze analizy. Podstawowe, założenie o racjonalności człowieka jako uczestnika rynku i wynikające stąd kolejne „aksjomat”, że racjonalny aktor dąży do maksymalizacji użyteczności. W „Ekonomii dobra i zła” Sedláček pokazuje, sięgając aż do eposu o Gilgameszu, że nie można mówić ekonomii zapominając o horyzoncie etycznym i społecznym. Ten kontekst jest obecny zawsze, nawet gdy Smith uwzniaśla egoizm rzeźnika i piekarza, nie może pominąć w swym wywodzie dobra ogólnego.

Odrębną zupełnie sprawą jest krytyka metodologii nauk ekonomicznych i wiara (tak właśnie, wiara) w skuteczność modeli matematycznych. Czeski ekonomista (w najnowszej książce razem z Orrellem) pokazuje, że modele te doskonale działają w ramach przyjętych założeń, tyle tylko że założenia te nie odnoszą się do rzeczywistości:

Jeśli w ekonomii usuniesz wyjściowe założenia, wszystko się zawali. Bo to trochę tak, jakbyśmy my, ekonomiści, budowali katedrę z samych rusztowań. Niczego innego niż rusztowania nie mamy. Kiedy je w końcu rozbierzemy, stwierdzimy, że żadna katedra nie istnieje. Za to w fizyce jest całkiem na miejscu, że coś zbudowaliśmy i w końcu też coś prawdziwego stoi. W fizyce można wrócić do rzeczywistości.

I ulubiony przykład Sedláčka ilustrujący złudną wiarę w liczby i modele matematyczne, pochodzący książki Autostopem przez galaktykę, kiedy komputer na pytanie co jest sensem życia odpowiada: 42.

Pewnie znasz książkę Autostopem przez galaktykę – więc znasz także odpowiedź na pytanie, co jest sensem życia, wszechświata i całej reszty, jak to napisał Douglas Adams. Nieważne, że chodzi o liczbę 42. Ważne, że jest to liczba. Odpowiedź nie do podważenia. Na miękkie pytanie – właśnie dlatego to jest takie śmieszne – właściwą odpowiedzią była liczba. I dokładnie tego my, ludzie chcemy. Chcemy liczby, którą nam wygeneruje jakiś superinteligentny system komputerowy.

Jutro (w niedzielę) Sedláček wystawia w Warszawie sztukę na podstawie „Ekonomii dobra i zła”, poza tym pracuje teraz nad „ekonomiką orgazmu” – z opowieści sądząc zapowiada się kolejna ciekawa książka. Umówiłem się z Sedláčkiem, że przyjedzie w przyszłym roku, by wziąć udział w projekcie o utopiach i możliwości przyszłości, który wystartuje 29 listopada spotkaniem z Krystianem Lupą.